Her çağın kendine özgü devrimleri vardır ve biz şu an endüstri dönüşümünün tam ortasındayız. Ben endüstri 4.0 – 5.0 söylemlerine ve onların içi boş ve tamamen ticari nedenlerle hazırlanmış içeriklerine çok takılmıyorum. Ama yapay zekanın çok daha fazla içimize girdiğinin ve daha da yayılacağının da farkındayım.
Bu değişime kendimi ve sizleri hazırlamak, sistemlere genel bir bakış atmak ve bazı önemli ipuçları vermek üzere bu günkü seyrimiz otomasyon dünyasına ve yapay zeka entegrasyonuna. Vira bismillah…
Montaj Hatları ve Kaynak Sistemlerinde Otomasyon
Bir montaj hattının sesi, bir fabrikanın nabzı gibidir. Yükleme ve boşaltma sistemlerinde robotik çözümler, bu nabzın her zamankinden daha düzenli ve verimli atmasını sağlıyor. Peki, bu teknolojiler gerçekte neler sunuyor?
Daha Fazla Verimlilik
Robotlar, monoton ve tekrarlı işlerde insanların ötesine geçiyor. Sürekli çalışabilme kapasitesi ve hassasiyeti, üretim hızını çarpıcı ölçülerde artırıyor. Bu sadece zamandan tasarruf değil, aynı zamanda kaynak kullanımının da optimize edilmesi anlamına geliyor. Örneğin, bir otomotiv fabrikasında montajın her aşamasına uygun olarak tasarlanmış robot kolları, ürün çeşitliliğine rağmen sürekliliği koruyabiliyor.
Sıfır Hata Yaklaşımı
Kaynak gibi hassas işlerde, insan hatasını minimuma indirmek için robotik sistemler devreye giriyor. Her kaynak noktası, milimetrik hassasiyetle tamamlanıyor ve bu, nihai ürünün kalitesini garantiliyor. Toyota’nın kaynak sistemlerinde kullandığı sensör destekli robotlar, hataya yer bırakmadan yüksek hassasiyetle çalışıyor.
Uzun Vadeli Maliyet Avantajı
İlk yatırım maliyeti yüksek görünse de, robotik sistemlerin uzun vadede bakım ve çalışma maliyetleri, insan işgücü maliyetlerinden çok daha düşüktür. Bir Alman otomasyon firması, robotik sistemler sayesinde beş yıllık süreçte %30 maliyet tasarrufu sağladığını rapor etmiştir.
AI Entegrasyonu: Yöntemler ve Örnekler
Yapay zeka, otomasyon dönüşümünü bir adım ileriye taşıyor. Fabrikaları sadece çalışan sistemler olmaktan çıkarıp, kendi kendini yöneten ve optimize eden yapılara dönüştürüyor. Otomasyona yapay zekayı katmak bazı veri analizlerini ve o veri analizlerine göre çeşitli eylemleri onun kontrolüne bırakmak demektir. Örneğin hatalı parça yakalarsa hattı durdurabilir, ya da birine mesaj ile haber verebilir, ya da bir mesafe ölçümü ile bir konumlandırma ayarlaması yapabilir. Sensörlerden gelen veriyi yorumlayıp olası bir arızayı bile söyleyebilir. Her şey ne kadar paranız, zamanınız ve vizyonunuz olduğuna göre şekillenir. Her zaman benimle çalışanlara söylediğim gibi; sizde yeterli kaynak varsa her şey mümkündür.
Kalite Kontrolde Devrim
Yapay zeka destekli görüntü işleme sistemleri, kaynak hatalarını anında tespit ederek üretim akışına kesintisiz bir müdahale olanağı sunuyor. Bu, hat durdurmadan üretim yapabilme becerisi kazandırıyor. Örneğin, Tesla’nın otomobil montaj hatlarında kullandığı AI tabanlı sistemler, hatalı kaynakları neredeyse anında düzeltiyor.
Akıllı Bakım Sistemleri
Üretim hatlarında sensörlerden gelen verileri analiz eden AI sistemleri, ekipmanların ne zaman bakıma ihtiyacı olduğunu öngörebiliyor. Planlanmış bakım sayesinde beklenmedik arızaların önüne geçiliyor ve maliyetli duruşlar ortadan kalkıyor. GE’nin endüstriyel AI yazılımları, jet motorlarından montaj hatlarına kadar genç bir dokümansız bir veri zinciri oluşturuyor.
Veriye Dayalı Kararlar
İleri düzey veri analitiği, tüm süreci daha etkin bir hale getiriyor. AI, dar boğazları belirliyor, kaynak israfını önlüyor ve operasyonel verimliliği artırıyor. Bir çikolata fabrikası, AI tabanlı optimizasyon sistemleri sayesinde hammadde israflarını %15 oranında azalttı.
Önemli Problemler ve İpuçları
Tabi bu avantajları gören herkes bu tip sistemler kurmaya kalkışabilir. Ama işin arka planında görmeniz gereken önemli detaylar ve edinmeniz gereken bazı yetkinlikler var. İş ne tasarımla, ne PLC otomasyonu ile ne de bazı sensörler ve robotlar almakla bitmiyor. Her işte olduğu gibi bunda da azıcık işlere bulaşmış insanlar uzman sıfatları ile sistemler kurmaya kalkıyorlar. Öncelikle amacın robotlaşmak ya da dijitalleşmek değil yalnız ve ancak rekabetçi olmak ve karı arttırmak olduğunu bilmek zorundasınız. Sonuç bu amaca hizmet etmiyorsa anlamsız bir proje demektir. Önemli noktalara göz atalım:
-
Mavi yaka ve Duygu yönetimi :Hiç aklınıza gelmez belki ama başarılı bir otomasyon projesi için söz konusu alanda çalışan ve çalışacak personelin duygu yönetimi çok önemlidir. Değişime olan direnç ve işlerini otomasyon nedeni ile kaybedecekleri fikri çok baskındır ve doğru yönetilmezse çok ağır sonuçları olabilir. Çalışanın içselleştirip yanında olmadığı hiçbir iş uzun vadeli olarak verimli olmaz. Buna ek olarak, çalışanların yeni teknolojilerle uyumlu yeni roller edinmeleri için eğitim programları da kritik önem taşıyor. -
Fizibilite: Doğası gereği bu sistemler yüksek yatırım maliyetleri gerektirir ve yatırımın geri dönüşü genellikle çok fazla iyimser şekilde hesaplanır. Öğrenme maliyetleri, ilk devreye alma sorunları, bakım ve arıza giderme işleri vb. birçok gizli gider hesaba katılmaz. Ayrıca sadece maddi kazanç değil, iş kazalarının önlenmesi, meslek hastalıkları gibi konular da göz önüne alınmalıdır. -
Maliyet ve Kalite :İki aynı görünen işi neredeyse 2 kat farklı maliyetle yapabilirsiniz. Yani aynı otomasyon işine birisi 100.000 birisi 200.000 maliyet çıkarabilir. Bu değişkenlik hesap ve kar marjı bilmeyen firmalardan da kaynaklanabilir ama sensörlerde, gripperlarda, lineer kızaklarda markanın ne olduğu maliyeti de işin uzun vadeli kalitesini de çok etkileyecektir. Ucuz etin yahnisi her zaman kokar, ancak zorla yenir unutmayın. Ve bu tip sistemlerde genellikle ucuz iş çok pahalıdır. Ne demek istediğimi konuya muhattap olanlar çok iyi anlamıştır. -
Bakım ve süreklilik : Yine çok gözardı edilen şeylerden birisi, kullanılan ekipmanların bir ömrü olduğu gerçeğidir. O gripperlar, fikstürler, sensörler zamanla kirlenir, yerinden kayar, gevşer, bozulur vs. Birinci sorun genellikle sorunun nerede olduğunu bulmaktır. Bu tip sistemlerde herşeyin normal gözükmesine rağmen hata vermesi durumu çok yaygın olarak karşınıza çıkar. Bu da yetkin bir problem çözme zekası ve kültürü gerektir. Ayrıca verimlilik arttırması gereken sistem, yedek parça ve bakıma gerekli önemi vermediğinizden çok uzun duruşlara ve verimsizliğe neden olabilir. -
İşin sonrası :Firmalarda geçirdiğim 24 yıllık tecrübe bana şunu gösterdi. Güzel dijital sistemler, veri toplama cihazları, sensörler, kameralar, robotlar yapabilirsiniz ancak şunu bilmelisiniz ki dijital bir sistemin en büyük avantajı sürekli, doğru ve anlık veridir. Eğer bu veriyi alacak, analiz edip yorumlayacak kimse yoksa şirkette şeklen sistem vardır ama aslında içi boştur. -
Siber Güvenlik : Çok önemli hale gelecek konulardan birisi de bu. Her şeyin dijitalleşmesi tüm kaynakları kötü niyetli saldırılara açık hale getiriyor ve bundan korunacak sistemler de zamanla çok daha önemli olacak.
Gelecek Vizyonu
Gelecekte, AI ve otomasyonun daha entegre bir şekilde kullanıldığı fabrikaların ortaya çıkması bekleniyor. Özellikle insansız çözümlerin daha da geliştirilmesiyle:
- Tümüyle otonom üretim hatları.
- Robotlarla insanlar arası daha doğrudan işbirliğini destekleyen sistemler.
- Verimlilikle sürdürülebilirliği dengeleyen yenilikler görülecek.
Sonuç
Otomasyon ve yapay zeka entegrasyonu, işin geleceğini yeniden tanımlıyor. İşini geleceğe taşımak isteyen firmalar için bu teknolojiler artık bir opsiyon değil, zorunlu bir adım. Bize de bunları yakından izlemek ve akıllı şekilde işlerimize uyarlamak kalıyor. Elbette yakın gelecekte bu tip programlar tasarlamanın, yapay zeka ve derin öğrenmeyi anlayıp uygulamanın ve bu tarz sistemlerde problem çözücü olmanın çok değerli olacağını da eklememiz gerekir.
Ben yapay zekanın 6 farklı modeli ile (ChatGpt 4.0, ChatGPT 4,0 – Mini, O1, O1 mini, Claude 3.5 Sonet, Claude 3,5 Haiku) sürekli karşılaştırmalar yapıyorum. Ayrıca işe özelleşmiş Gamma gibi yapay zeka destekli programlar ile de çalışıyorum. Outlier sayesinde yapay zekanın Türkçe desteğinin geliştirilmesi projelerinde de görev alıyorum zaman el verdiği kadar. Böyle bir tecrübe ile söyleyebilirim ki gerçekten korkutucu bir hızla gelişiyorlar ve sürekli iyileşiyorlar. Bu sistemlerin üretim sistemlerine entegrasyonu da, firmanın üretim dışındaki süreçlerine entegrasyonu da yakın geleceğin en önemli konuları arasında olacak.
Bir sonraki yazıda görüşmek ümidi ile…